Edukimi mbi median
përkufizohet si aftësia për të aksesuar, analizuar, vlerësuar dhe komunikuar informacion në një larmi formash. Parimi kryesor i edukimit mbi median ka të bëjë me faktin se sa më shumë të jemi të vetëdijshëm mbi mënyrën se si funksionon media dhe si ndikon ajo tek ne, aq më shumë kontroll fitojmë mbi përmbajtjen. Duke u edukuar mediatikisht ne krijojmë premisa për t’u diferencuar nga përdoruesit tipikë të mediave që ndikohen prej tyre pa e kuptuar.
Sipas W.James Potter shumica e njerëzve lejojnë që mediat të ndikojnë mendimet e tyre në mënyra për të cilat ata nuk kanë dijeni. Pikërisht sepse kjo kategori e audiencës nuk është në dijeni të këtyre mënyrave, ato nuk mund të ndërtojnë mekanizma kontrolli mbi përmbajtjen që marrin prej mediave. Nga kjo pikëpamje është e rëndësishme që të rritet shkalla e njohurisë që kanë njerëzit mbi median dhe informacionin, për të kuptuar efektet e medias mbi ata dhe për të fituar aftësi që ndihmojnë në kontrollin e efekteve të mediave.
Shumë studiues e shohin edukimin mediatik si një përpjekje për të ndërtuar dhe zhvilluar një set aftësish. Shpesh termi për të përmbledhur këto aftësi në kuadër të edukimit mediatik është mendimi kritik. Megjithëse termi mendim kritik tingëllon mirë, përdorimi i tij krijon konfuzion, sepse përdoret në kuptime të ndryshme.
Mendimi kritik konsiderohet gatishmëria për të kritikuar median, si nevojë për të shqyrtuar çështjet më në thellësi, të qenit më sistematik dhe logjik kur bashkëveprojmë me mediat dhe aftësia për t'u përqëndruar në çështjet më të rëndësishme , duke injoruar pjesën tjetër.
Përveç mendimit kritik, edukimi mbi median mbështetet në shtatë aftësi specifike. Këto janë:
• aftësia e analizës • vlerësimit • grupimit induksionit • deduksionit sintezës • abstragimit
Ekziston një bindje se mediat vazhdimisht përpiqen të kufizojnë zgjedhjet tona në mënyrë që ato të mund të na kushtëzojnë ekspozimin e zakonshëm ndaj disa llojeve të mjeteve mediatike. Kjo na bën më të parashikueshëm nga pikëpamja e marketingut. Perspektiva e edukimit mbi median na inkurajon të jemi më të guximshëm dhe të eksplorojmë një gamë më të gjerë mesazhesh.
Diskutimi për atë se çfarë cilësohet lajm dhe çfarë jo, është një diskutim i vazhdueshëm. Studiues dhe profesionistë të medias mund të mos kenë gjithnonë një konsensus mbi këtë çështje. Në ditët e sotme kur teknologjia e ka demonopolizuar procesin e prodhimit dhe shpërndarjes së lajmit, duke i dhënë më shumë hapësirë audiencën për tu përfshirë, ky diskutim bëhet edhe më kompleks. Konsumatori i lajmit, është njëkohësisht dhe prodhues i tij. Megjithatë në literaturën fushës ekzistojnë disa perspektiva mbi lajmin.
Prespektiva e filozofisë politike
Lajmet janë raportimi ditor i fakteve kryesore të sakta për ngjarjet më domethënëse të ditës, për të informuar publikun në mënyrë që individët të kenë informacion të mjaftueshëm për të bërë zgjedhje racionale dhe të bazuara.
Perspektiva e gazetarisë tradicionale
Lajmi është ai që raportohet nga gazetarë, të cilët janë profesionistë për shkak të njohurive zotërojnë, anëtarësimit në organizata dhe grupime profesionale të gazetarisë, si dhe të autonomisë së tyre nga ndikimet e jashtme.
Perspektiva e të punuarit me lajme
Lajmet janë rrjedha e tregimeve të prodhuara nga punonjësit e lajmeve, të cilët mësojnë si të jenë të suksesshëm përmes një procesi të vazhdueshëm të socializimit brenda organizatave të lajmeve.
Perspektiva ekonomike
Lajmi është ai që paraqitet nga biznesi i lajmeve dhe si i tillë formohet nga vendimet në lidhje me alokimin e burimeve të pakta në një mënyrë për të rritur fitimet duke maksimizuar të ardhurat dhe minimizuar shpenzimet. Perspektiva personale e konsumatorit; Lajmi është ai të cilin njerëzit e kërkojnë dhe e ekspozojnë veten e tyre në mënyrë që të jenë të përditësuar me ngjarjet dhe çështjet, që ata i konsiderojnë si më të rëndësishme.
Ideja që njerëzit e ekspozojnë veten në mënyrë selektive ndaj përmbajtjes së lajmeve ka ekzistuar për një kohë të gjatë, por është edhe më e theksuar sot me segmentimin e audiencave dhe shtimin e mundësive për informim.
Ekspozimi selektiv është një koncept psikologjik, që thotë se njerëzit kërkojnë informacion që përputhet me bindjet e tyre ekzistuese dhe ata shmangin informacionin që sfidon ato bindje
Informacioni që marrim çdo ditë nga ato që ne i konsiderojmë ofruesit e lajmeve formon pikëpamjen tonë për botën. Grumbullimi gradual i informacionit rreth asaj që ne mendojmë se është e rëndësishme sepse formon bindjet tona se si gjërat funksionojnë dhe se si gjërat duhet të funksionojnë. Këto besime bëhen standardet që ne përdorim kur vlerësojmë njerëzit, ngjarjet dhe vendet. Nisur nga kjo është e rëndësishme të kemi njohuritë dhe aftësinë e duhur për të dalluar diferencat mes kategorive të ndryshme të informacionit dhe përmbajtjes mediatike.
Për një periudhë afatgjatë, modelet tona të ekspozimit ndaj lajmeve janë më shumë se marrja e informacionit rreth rreth ngjarjeve të aktualitetit. Këtu kemi të bëjmë me një proces të pashmangshëm të ndërtimit të strukturave të njohurive, besimeve dhe qëndrimeve. Prandaj, sa më shumë mendojmë për ekspozimin tonë ndaj mediave, modelet dhe ndikimin e tyre mbi ne, aq më shumë kontroll mund të fitojmë mbi procesin dhe ta bëjmë atë të punojë në favorin tonë.
Ne konsumojmë tipologji të ndryshme të përmbajtjes në media. Një kategorizim klasik mbi tipologjinë e përmbajtjes që audienca konsumon në media është si më poshtë:
• Përmbajtje me karakter informues (lajme, reportazhe, intervista, opinione, komente)
• Përmbjatje me karakter argëtues (filma, libra, etj)
• Përmbajtje me karakter edukues (dokumentarë, programe edukative në media, etj)
Ky lloj kategorizimi nuk është i vetmi që ndihmon në dallimin e përmbajtjes, të cilën ne konsumojmë në media. Kategoritë e mësipërme lidhen ngushtë me funksionet klasike të masmedias. Në literaturën kryesore mbi funksionet e medias, studiues të shumtë identifikojnë si funksione të medias, informimin, argëtimin dhe edukimin e audiencave.
Megjithatë ne shpesh në media eskpozohemi ndaj përmbajtjeve, të cilat është e vështirë të klasifikohen brenda një kategorie dhe të identifikohen vetëm me një nga funksionet e mësipërme. Mediat shpesh na ofrojnë përmbajtje që janë njëkohësisht informuese dhe argëtuese, apo informuese dhe edukuese. Ne si konsumatorë të përmbajtjes mediatike mund të shikojmë një program televiziv si “Stop” apo “Fiks Fare” dhe të identifikojmë lehtësisht se ky program ka njëkohësisht funksion informues dhe argëtues.
Faktet janë informacion i papërpunuar dhe i zhveshur nga konteksti. Këtu mund të përfshihen emrat e njerëzve, vendeve, karakteve, datat, titujt, listat e ndryshme, etj. Një shembull i qartë ku ne mund të indetifikojmë fakte brenda një përmbajtje mediatike, është një kronikë lajmesh në televizion ose një artikull i publikuar në një portal informativ, ku titulli mund të jetë:
"104 deputetë nga 140 që ka gjithsej Parlamenti, votuan pro shkarkimit të Presidentit Meta, pothuajse një vit para përfundimit të mandatit të tij, në korrik 2022. Vetëm 7 deputetë votuan kundër dhe 3 abstenuan”.
Në këtë fjali ju mund të identifikoni fakte si numri i deputetëve që votuan, pro dhe kundër shkarkimit të presidentit, muajin dhe vitin kur i mbaron mandati presidentit.
Në rastin e informacioneve sociale ne kemi një ndërthurje të informacioneve faktike që vijnë nga jeta reale dhe media dhe që pasqyrojnë mësime apo qendrime të formuara më parë, nga ndërveprimi jonë në shoqëri. Një ndërthurje të tillë e shikojmë në përmbjatjet mediatike që na serviren në formën e opinioneve, komenteve dhe analizave. Një opinion paraqet një bindje ose një këndvështrim të autorit mbi një ngjarje apo një individ.
Të dhëna të caktuara dhe faktet mund të mbështesin një opinion, por është shumë ë vështirë të provohet nëse opinioni është i rremë apo i vërtetë. Për shembull ne mund të dëgjojmë një daklaratë të tillë: "Emigracioni dhe largimi masiv i të rinjve nga vendi po ve në rrezik të ardhmen e ekonomisë“. Kjo është një deklaratë që përmban një opinion dhe mund të mbështet apo hidhet poshtë duke e shoqëruar me fakte dhe shifra të marra nga burime të besuara.
Burimet e informacionit për gazetarët profesionistë janë të shumta. Ato mund të jenë burime zyrtare, lehtësisht të identifikueshme ose konfidenciale. Gazetarët mund të marrin informacion për raportimiet e tyre nga zyrat e shtypit apo medias në institucionet publike. Pothuajse të gjitha institucionet kryesore, si presidenca, kryeministria, ministritë apo bashkitë, kanë struktura të posaçme që përcjellin informacion për publikun dhe median. Këto zyra mund të kenë forma të organizuara dhe periodike të dhënies së informacionit, siç janë konferencat për shtyp apo deklaratat zyrtare që i përcillen medias.
Në konferencat për shtyp, informacioni mund të jepet nga titullari i institucionit, që mund të jetë presidenti, kryeministri, ministri, ose nga përfaqësues të tyre, të cilët janë përgjegjës për marrëdhënin me publikun dhe median. Konferencat për shtyp zakonisht shoqërohen me seanca të pyetje-përgjigjeve mes gazetarëve dhe titullarit që ka dalë në konferencë.
Deklaratat për media, janë forma të përcjelljes së informacionit nga burimet të njohura. Deklaratat ndryshe nga konferencat për shtyp, përbëjnë një komunikim të njëanshëm nga burimi të gazetari apo media. Zyrtarët që dalin përpara mediave për të lexuar deklarata, në shumicën rasteve nuk pranojnë pyetje nga reporterët dhe synojnë thjesht btë përcjellin qendrimin e institucionit që përfaqësojnë.
Në mediume të ndryshme audiencat mund ekspozohen ndaj përmbjatjeve që kanë si qëllim bindjen e tyre për të vepruar në një mënyrë apo një tjetër, për të blerë një podukt të caktuar apo për të votuar një parti politike apo një kandidat për kryetar bashkie. Këto informacione mund të na serviren në formën e reklamave, të cilat janë lehtësisht të idetifikueshme, ose në forma të tjera më të sofisktikuara. Në përgjithësi këto lloj informacionesh synojnë të përforcojnë apo ndryshojnë qendrimet tona ndaj markave, produkeve, shërbimeve, subjekteve politike, individëve të ndryshëm, etj.
Në kategorinë e përmbajtjeve me qëllim bindje, mund të rendisim gjithashtu edhe materialet e prodhura nga zyrat e marrëdhënive me publikun, të cilat mund të shfaqen në formën e raportimeve apo lajmeve të sponsorizuara ose në forma të tjera të përafërta me lajmet e prodhuara nga gazetarët. Në disa raste është mjaft e vështirë për audiencën të kuptojë diferencën mes një lajmit të zakonshëm dhe një materiali të prodhuar nga zyrat e marrëdhënieve me publikun.
Qëllimi përfundimtar që mbart kjo formë e përmbajtjes mediatike është të fitojë besimin e audienës dhe të ndikojë në mënyrën se si ajo mendon. Është e rëndësishme të kuptojmë se në të tilla përmbajtje në mund të gjejmë edhe fakte të cilat vendosen në funksion të rritjes së ndikimit të audiencat.
Një sërë studimesh kanë provuar tashmë se paraqitja e fakteve mund të ketë ndikim të madh në mënyrën se si ne e perceptojmë një mesazh. Megjithatë duhet të mbajmë parasysh faktin se në disa raste faktet mund të përzihen me gjysmë të vërteta dhe ekzagjerime në mënyrë që ta bëjnë mesazhin të duket më i besueshëm. Për këtë arsye është e rëndësishme të zhvillojmë një kulturë të verifikimit të fakteve nga burime të tjera më të besuara, përpara se ta pranojmë një mesazh si të besueshëm.
Në mesazhet e përcjella përmes përmbajtjeve mediatike me qëllim bindjen, mund të idetifikohet një gjuhë që synon të përfshirjen e audiencës në kauzën e promovuar nga subjekti që ka prodhuar apo sponsorizuar mesazhin. Qëllimi i fshehur këtu është që të jepet përshtypja se autori apo sponsorizuesi i mesazhit dhe audienca janë në të njëjtën krah.
Një shembull tipik për të ilustruar këtë formë të përmbajtjeve me qëllim bindjen, janë mesazhet e përcjella në reklamat politike dhe diskursin e politikanëve të ndryshëm gjatë fushatave zgjedhore. Këto reklama dhe mesazhe përmbajnë shpesh metafora që i referohen familjes, luftës, betejës, dhe lojës. Fjali të tilla si “Në jemi pjesë e një familje të madhe ndaj duhet të luftojmë së bashku të keqen“ apo "Të gjithë jemi në një varkë dhe beteja jonë duhet të jetë e përbashkët“ përbëjnë shembuj tipikë për këto raste.
This quiz is for logged in users only.
Sheshit është një platformë kursesh online e krijuar nga Citizens Channel me mbështetjen e programit “Media for All” , financuar nga qeveria e Mbretërisë së Bashkuar.
© 2021 Designed by Elsa Paja and Created by Giljana Limani. All Rights Reserved.
